Ο πολύβουη φυσική βιομηχανία της κυψέλης

Η μέλισσα ανακηρύχτηκε το 2008 από το Εarthwatch το πολυτιμότερο είδος του πλανήτη, γιατί είναι υπεύθυνη για το 60-70% της γονιμοποίησης των φυτών. Υπολογίζεται ότι χωρίς αυτήν η ζωή στον πλανήτη θα διαρκούσε το πολύ τέσσερα χρόνια. Είναι από τους πιο παλιούς κατοίκους της γης, ζει εδώ τουλάχιστον 15 εκατομμύρια χρόνια και υπάρχουν 20000 διαφορετικά είδη που ζουν παντού εκτός της Ανταρκτικής.

Οι μέλισσες και εμείς

Bee’s anatomy

Ο εγκέφαλος της μέλισσας έχει το μέγεθος ενός σπόρου σουσαμιού. Οι επιστήμονες όμως βρήκαν πως οι μέλισσες έχουν την πιο πυκνή φαιά ουσία από οποιοδήποτε άλλο ζώο. Μπορούν λέει να μετρούν μέχρι το 4 και θυμούνται τι μέτρησαν.

---

Want more?

• Διαβάστε εδώ για τα ευρήματα που δείχνουν οτι ίσως η μέλισσες όταν κοιμούνται κάνουν download από την βραχυπρόθεσμη, στην μακροπρόθεσμη μνήμη.
• Διαβάστε εδώ για τα ευρήματα που δείχνουν οτι ίσως η μέλισσες θυμούνται φάτσες!

---

Το σώμα τους αποτελείται από το θώρακα, που έχει πάνω δυο μεμβρανοειδή φτερά, την κοιλιά (γαστέρα) και το κεφάλι, πάνω στο οποίο έχουν (άκουσον άκουσον) δύο σύνθετα μάτια στα πλάγια και τρία απλά στο επάνω μέρος, γι’ αυτό και βλέπουν 360 μοίρες. Ανάμεσα στα μάτια έχουν δυο κεραίες που είναι προικισμένες με διάφορα αισθητήρια όργανα.

Η κοιλιά τώρα ολονών εκτός από των αρσενικών (κηφήνες) είναι χωρισμένη σε τρεις δακτυλίους, ανάμεσα τους βρίσκονται οι κηρογόνοι αδένες και στα πόδια τους έχουν τριχίδια για να αποβάλλουν το στατικό ηλεκτρισμό. Ο τελευταίος δακτύλιος είναι αυτός που έχει το κεντρί. Τι μας διδάσκει αυτή η περιγραφή; Μας διδάσκει φίλοι μου πως αυτός που ζωγράφισε τη Μάγια τη μέλισσα, δεν είχε κάνει πολύ λεπτομερή δουλειά.

Κοινωνική οργάνωση

Αρχικά, υποθέτουμε οτι όλοι ξέρετε πως μέσα στα μελίσσια υπάρχει σαφής ιεραρχία. Οι μέλισσες συγκροτούν μεγάλες οικογένειες και ζουν όλες μαζί μέσα σε κυψέλες. Μέσα σε αυτές τις οικογένειες υπάρχει μια βασίλισσα, που φροντίζει για τον πολλαπλασιασμό της οικογένειας (μάνα είναι μόνο μια). Πριν βιαστείτε να την κατηγορήσετε οτι κάθεται, να πούμε οτι κάνει 1500 αυγά κάθε μέρα ανελλιπώς για 2 εως 5 χρόνια, τα οποία ισοδυναμούν με 7 φορές το βάρος της.

Το 10% της κυψέλης είναι τα αρσενικά μέλη, οι κηφήνες. Αυτές οι θλιβερές υπάρξεις ζουν μονάχα για να γονιμοποιήσουν μια και μοναδική φορά τη βασίλισσα και ύστερα πεθαίνουν. Το προσδόκιμο ζωής τους, για να έχετε εικόνα, είναι περίπου 90 μέρες και δεν διαθέτουν κεντρί. Μπορούμε να υποθέσουμε οτι αυτός είναι και ο λόγος που το όνομα τους θεωρείται βρισιά. Μπορεί όχι στις κυψέλες, αλλά εδώ στην Ελλάδα, ναι.

Το βασικό πληθυσμό της κυψέλης αποτελούν μερικές χιλιάδες θηλυκές, στείρες εργάτριες. Και είναι εργάτριες όνομα και πράμα, αφού σε καθημερινή βάση έχουν να φροντίσουν για τα αποθέματα τροφής, τον καθαρισμό της κυψέλης, την φροντίδα των προνυμφών, της βασίλισσας και των κηφήνων, το χτίσιμο νέων κελιών, τη συλλογή γύρης και τη φύλαξη της κυψέλης και όλα αυτά οργανωμένα από αυστηρό καταμερισμό εργασίας. Γενικώς τρέχουν και δεν φτάνουν, όχι 9 to 5 και φλωριές…Ήλιο με ήλιο σου λέει!

Οι παραμάνες

Τον γόνο-δηλαδή τις εκκολαπτόμενες μελισσούλες-τον ταΐζουν οι παραμάνες, οι οποίες είναι νεαρές μέλισσες ( δηλαδή 5-13 ημερών) με μέλι, γύρη και βασιλικό πολτό και ταυτόχρονα φροντίζουν η θερμοκρασία του χώρου στην περιοχή να είναι 34-35°C. Σκεφτείτε οτι για μια και μόνο προνύμφη βοηθάνε διαδοχικά 2800 παραμάνες για δέκα ολόκληρες ώρες. (δεν έχει 8ωρο στις κυψέλες)

God save the Queen!

Η βασίλισσα, η οποία είναι ουσιαστικά η γενική διευθύντρια στο μελίσσι, εκκρίνει κάποιες φερομόνες που ονομάζονται “βασιλική ουσία”, οι συνοδοί της που την ακολουθούν πάντα, έχουν την υποχρέωση εκτός από το να την καθαρίζουν και να την ταΐζουν, να μεταφέρουν και αυτές τις χημικές ουσίες σε όλο το μελίσσι.

Οι καθαρίστριες

Για τις μέλισσες η καθαριότητα είναι προτεραιότητα, δεν αφήνουν ποτέ τα περιττώματα τους μέσα στην κυψέλη και καλά κάνουν δηλαδή αν σκεφτεί κανείς οτι σε ένα μελίσσι συναντάς περίπου 40000 μέλισσες/κυβικό μέτρο. Οι καθαρίστριες μέλισσες απομακρύνουν οτιδήποτε θεωρείται ξένο σώμα. Ο,τι δεν μπορούν να απομακρύνουν το μουμιοποιούν με πρόπολη (κάτι σαν την δικιά μας τη χλωρίνη) και αποστειρώνουν εσωτερικά τα κελιά με ένα ελαιώδες επίχρυσμα, γνωστό και ως βάλσαμο γύρης.

Η οικοδομή

Το βασικό οικοδομικό υλικό της κηρήθρας είναι το κερί, το οποίο παράγεται από τους κηρογόνους αδένες των εργατριών. Κάθε κηρήθρα αποτελείται από κελιά, τα οποία είναι ακριβώς αυτά τα εξάγωνα που σας έρχονται στο μυαλό τώρα που διαβάζετε. Τα κελιά αυτά χωρίζονται σε εργατικά, όπου εκτρέφονται οι καινούργιες εργάτριες, κηφηνοκελιά, όπου εκτρέφονται οι κηφήνες και βασιλικά. Το εξαγωνικό σχήμα δεν είναι τυχαίο, έχουν την βέλτιστη περίμετρο και δεν αφήνουν κενά μεταξύ τους. Τα τοιχώματα της κηρήθρας έχουν πάχος μόλις ένα τρίτο του χιλιοστού, αλλά μπορούν να κρατήσουν τριακονταπλάσιο βάρος από το δικό τους.

Air-conditioning system

H θερμοκρασία πρέπει να διατηρείται μεταξύ 10°C και 38°C, γι’ αυτό όταν η θερμοκρασία ανεβαίνει κάποιες εργάτριες κουνάνε τα φτερά τους μέσα κι έξω από την είσοδο της κυψέλης για να δημιουργήσουν ρεύματα αέρα και κάποιες μεταφέρουν νερό και τοποθετούν σταγόνες σε διάφορα σημεία στο εσωτερικό. Να σημειωθεί οτι τα φτερά μιας μέλισσας ανεβοκατεβαίνουν περίπου 11.400 φορές το λεπτό. Όταν πάλι κάνει κρύο, οι εργάτριες φτιάχνουν μια συμπαγή στοιβάδα με τους εαυτούς τους που λέγεται μελισσόσφαιρα και μέσα σε αυτήν μπορούν να κυκλοφορούν χαλαρά οι υπόλοιπες.

Οι σεκιουριτάδες

Η είσοδος της κυψέλης δεν μένει ποτέ αφύλαχτη. Όσο πιο επικίνδυνη η “γειτονιά”, τόσο περισσότερες εργάτριες απασχολούνται σε αυτό το πόστο. Το όπλο τους είναι κυρίως το κεντρί τους, το οποίο μετά την επίθεση αποσπάται από το σώμα τους και η μέλισσα “πέφτει” στο βωμό της μάχης. Ταυτόχρονα με το δηλητήριο που διοχετεύεται στο θύμα, διοχετεύονται και φερομόνες που “σημαδεύουν” τον εισβολέα ώστε να ξέρουν και οι υπόλοιπες εργάτριες με τι έχουν να κάνουν.

Για να σκοτώσουν την ασιατική σφήκα πχ την περικυκλώνουν ασφυκτικά, κάνοντας μια μίνι μελισσόσφαιρα από 500 μέλισσες γύρω της και ανεβάζουν τη θερμοκρασία στους 47,2°C καθώς και το διοξείδιο του άνθρακα. Η σφήκα πεθαίνει από ασφυξία και υπερθέρμανση! (υπάρχει σχετικό βίντεο στο διαδίκτυο, δεν το προσθέσαμε, γιατί είναι πραγματικό ανατριχιαστικό)

Οι συλλέκτριες

Χρησιμοποιούν τη θέση του ήλιου σαν οδηγό και βγαίνουν για “ψώνια” συγκεκριμένη ώρα, την ώρα που το κάθε φυτό εκκρίνει νέκταρ ή γύρη. Λένε οτι διανύουν μέχρι και 13,7 χιλιόμετρα για να μαζέψουν τη γύρη τους, ακόμα κι αν υπάρχει τροφή σε κοντινές αποστάσεις, εάν είναι πιο ενδιαφέρουσα η ανθοφορία σε άλλη περιοχή, κι έτσι εμπλουτίζουν και την ποικιλία της συλλογής τους, ενώ δεν είναι σπάνιο σε περιόδους μειωμένης ανθοφορίας, να έχουμε “διαξιφισμούς” με μέλισσες από άλλες περιοχές για το ποια θα συλλέξει.

Σε ένα της ταξίδι της, μια μέλισσα, επισκέπτεται περίπου 50-100 λουλούδια και δημιουργεί δύο μπαλίτσες γύρης στα πόδια της ισοβαρείς και ισομεγέθεις για πτητική ισορροπία. Μπορεί να σηκώσει 122 φορές το βάρος της και να πετάξει! Όταν γυρίσει στην κυψέλη, δίνει ο,τι μάζεψε (προβοσκίδα με προβοσκίδα) στις “αποθηκάριους”-εργάτριες, οι οποίες το επεξεργάζονται απομακρύνοντας ένα ποσοστό υγρασίας και στη συνέχεια το αποθηκεύουν. Για να καταλάβετε πόσο σπουδαίο είναι αυτό που κάνουν, οι μέλισσες και ο άνθρωπος είναι τα μόνα έμβια όντα που μεταποιούν την πρώτη ύλη και την παρασκευάζουν σε έτοιμη τροφή.

Η επικοινωνία

Οι φερομόνες που εκκρίνονται από τις εργάτριες, αλλά και τη βασίλισσα είναι ο βασικός τρόπος επικοινωνίας μεταξύ τους, ωστόσο επικοινωνούν επίσης χορεύοντας για να δηλώσουν την απόσταση της τροφής από την κυψέλη! Έχουν τρεις βασικούς χορούς: τον κυκλικό, τον μικτό και τον χορό των δονήσεων της κοιλιάς.

Διάλειμμα για χορό και μια βόλτα στα 90s:

Let’s talk about sex

Η βασίλισσα-μέλισσα επτά ημέρες αφού εκκολαφτεί πετά έξω από την κυψέλη εκεί που συγκεντρώνονται οι κηφήνες και ζευγαρώνει σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 20°C, με ταχύτητα ανέμου μικρότερη από 28 χλμ/ώρα το απογευματάκι με 8-12 κηφήνες σε ύψος 25 μέτρων περίπου. Η όλη διαδικασία διαρκεί 5-18 λεπτά, όλο το σπέρμα αποθηκεύεται στη σπερματοθήκη της βασίλισσας και επαρκεί για όλη της τη ζωή. Στη συνέχεια γεννά δύο ειδών αβγά, τα γονιμοποιημένα που θα γίνουν οι κηφήνες και τα αγονιμοποίητα που θα δώσουν τις θηλυκές μέλισσες. Αυτές θα εξελιχθούν είτε σε βασίλισσες, είτε σε εργάτριες, ανάλογα με το τι θα φάνε σαν προνύμφες. Αυτές που θα γίνουν βασίλισσες τρέφονται αποκλειστικά με βασιλικό πολτό, ενώ οι άλλες μονάχα τις τρεις πρώτες μέρες και τις υπόλοιπες τρώνε γύρη και μέλι παράλληλα.

Η μετακόμιση

Το μελίσσι ανά διαστήματα πολλαπλασιάζεται και αυτό ονομάζεται σμηνουργία, δηλαδή ένα μέρος του μαζί με τη βασίλισσα φεύγει και φτιάχνει ένα καινούριο μελίσσι. Μέχρι να έρθει η ώρα της μεταγκατάστασης, οι εργάτριες ταΐζουν πιεστικά συνεχώς τη βασίλισσα και την εξαναγκάζουν να κάνει περισσότερα αβγά, φτάνει τα 2000 αβγά. Ταυτόχρονα φτιάχνονται σε εντατικούς ρυθμούς βασιλικά κελιά και εν τέλει η βασίλισσα μην έχοντας που αλλού να εναποθέσει τα αβγά της, γεννά και σε αυτά. Όταν συμβεί αυτό, οι συνοδοί της μειώνονται, σταματούν να την ταΐζουν και να την φροντίζουν όπως πριν, όχι γιατί δεν την συμπαθούν πια, αλλά για να αναγκαστεί να κινηθεί, να γυμναστεί και να μπορεί να πετάξει για τη μετακόμιση!

Παράλληλα κάποιες συλλέκτριες, γίνονται για λίγο ανιχνεύτριες και ψάχνουν την κατάλληλη τοποθεσία για το νέο τους σπίτι. Όταν όλα είναι έτοιμα και γεμίσουν τον πρόβολο τους με μέλι για να έχουν προμήθειες για τις πρώτες μέρες, ξεχύνονται βουίζοντας για την τοποθεσία που βρήκαν οι ανιχνεύτριες, μέσω των αεροδιαδρόμων που χρησιμοποιούν, για την είσοδο και έξοδό τους από την κυψέλη για την αποφυγή των συγκρούσεων.

Μετά την μετ-εγκατάσταση ο πληθυσμός του μελισσιού αυξάνεται γρήγορα και εκκολάπτονται μέσα σε λίγες μέρες και οι νέες βασίλισσες. Αν τυχών υπάρχουν περισσότερες από μια βασίλισσες, θα αγωνισθούν μεταξύ τους και η πιο δυνατή θα σκοτώσει τις αδελφές της.

---

Fun Facts

• Μια μέλισσα θα χρειαζόταν μόλις 28 γραμμάρια μέλι για να μπορέσει να πετάξει γύρω από τον πλανήτη.

• Για ένα κιλό μέλι χρειάζονται 4 κιλά νέκταρ, δηλαδή 13000 μέλισσες να πετάξουν 177000 χιλιόμετρα και να επισκεφτούν 3 – 4 εκατομμύρια λουλούδια.

• Οι μέλισσες δεν “βλέπουν” το κόκκινο χρώμα.

• Στην πυροσβεστική του Ην. Βασιλείου γινόταν σεμινάρια μελισσοκομίας για να διδαχτούν οι πυροσβέστες τη συλλογικότητα και την ομαδικότητα.

• Το 1984, οι μέλισσες κατασκεύασαν μια κηρήθρα σε έλλειψη βαρύτητας ως τμήμα ενός πειράματος σε ένα διαστημικό λεωφορείο.

---

Μετά από όλα αυτά, ελπίζουμε όταν αλείψετε μέλι στη φέτα με το ψωμί σας αύριο το πρωί, τουλάχιστον να πείτε ένα ευχαριστώ στις σκληρά εργαζόμενες φίλες μας.