Ο γύρος του κόσμου σε 900 χρόνια

Διαβάζοντας το άρθρο «Φραπόγαλο και άλλες χτυπητές απολαύσεις» της φίλης μου BlueJay και σε συνδυασμό με την τεράστια άνθιση του χώρου του καφέ στη χώρα μας – και όχι μόνο-  τα τελευταία χρόνια , άρχισα να αναρωτιέμαι.

Πόσα πραγματικά ξέρουμε για τον καφέ. Από πού προέρχεται; Από τι τον φτιάχνουμε; Πού πρωτοεμφανίστηκε; Και γενικά πώς καταλήξαμε να πίνουμε όλοι αυτό το “μαγικό ζουμί” που μας βοηθάει  να ξεκινήσουμε τη μέρα μας;

Τι είναι ο καφές

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Τι είναι ο καφές; Ο καφές είναι ένα ρόφημα, το οποίο κατασκευάζεται από τα καβουρδισμένα και αλεσμένα σπόρια της καφέας ή καφεόδεντρο.  Ένα φυτό που έχει τη μορφή θάμνου και μοιάζει με κερασιά. Τα άγρια μπορούν να φτάσουν τα 10 μέτρα σε ύψος, ενώ το ύψος όσων καλλιεργούμε περιορίζεται για να έχουμε πιο εύκολη συγκομιδή. Ο καρπός έχει ένα κοκκινωπό χρώμα, ενώ ο κόκκος του καφέ είναι το κουκούτσι του καρπού. Ναι αυτό που πίνεις προέρχεται από ένα κουκούτσι!

Από πού ξεκίνησε

Πώς καταλήξαμε να πίνει όλος ο κόσμος καφέ; Η ιστορία μας ξεκινάει στην Αιθιοπία, όπου το φυτό μας μεγάλωνε σαν θάμνος και χρησιμοποιείτο αυτούσιος από τους τοπικούς πληθυσμούς, που είτε τον μασούσαν είτε τον άλεθαν σε μικρούς σβόλους. Από την Αφρική και συγκεκριμένα από την περιοχή του σημερινού Σουδάν, μέσω σκλάβων πέρασε στην Υεμένη. Η πρώτη αναφορά από τους Μουσουλμάνους γίνεται περίπου στο 900 μ.Χ. ενώ υπολογίζεται ότι η παρασκευή του καφέ όπως τη γνωρίζουμε σήμερα (με καβούρδισμα των σπόρων δηλαδή, και βράσιμο τους) άρχισε περί τον 14ο αιώνα. Η παλαιότερη αξιόπιστη αναφορά στην κατανάλωση καφέ ή στην γνώση καφεόδεντρων εμφανίζεται στα μέσα του 15ου αιώνα, στα μοναστήρια των Σούφι της Υεμένης. Εκεί έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής λόγω της ιδιότητάς του να καταπολεμά την υπνηλία.

Η εξάπλωση στον αραβικό κόσμο

Η εξάπλωσή του στον υπόλοιπο μουσουλμανικό κόσμο ήταν εύκολη. Επειδή το κοράνι απαγόρευε την κατανάλωση αλκοόλ, ο καφές θεωρήθηκε ένα καλό υποκατάστατο. Το όνομα του που προέρχεται από την αραβική λέξη qahwa, που είναι παραφθορά τμήματος της αρχικής αραβικής ονομασίας του καφέ, qahwat al-būnn, δηλαδή «κρασί του κόκκου», επιβεβαιώνει το γεγονός ότι ο καφές χρησιμοποιείται σαν υποκατάστατο του κρασιού.  Ο καφές χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τους μουσουλμάνους προκειμένου να μένουνε ξύπνιοι κατά τη διάρκεια της βραδινής προσευχής. Αυτό το αίσθημα της επαγρύπνησης που τους χάριζε ο καφές έκανε ορισμένους να πιστεύουν ότι  τους έφερνε πιο κοντά στο Θεό. Από κοινωνικής άποψης η χρήση του ήταν ίδια με αυτή του αλκοόλ στη Δύση: τα καφεκοπτεία γίνονταν τόπος συνάθροισης, συζητήσεων, διασκέδασης ή και τζόγου.

Η εξάπλωση στη Ευρώπη

Οι άραβες απαγόρευαν αυστηρά την εξαγωγή των σπόρων. Πώς έφτασε τότε στην Ευρώπη; Μέσω των μεγαλύτερων εμπόρων της εποχής, των Βενετών, οι όποιοι είχαν ισχυρές εμπορικές σχέσεις με τον αραβικό κόσμο. Αρχικά οι Βενετοί έμποροι το διέθεσαν στους πλούσιους σαν εξωτικό είδος, ενώ η δημοτικότητά του αυξήθηκε δραματικά γύρω στα 1600 όταν ο Πάπας Κλήμης Η΄ τον δοκίμασε, τον βρήκε εξαίσιο και τον «βάπτισε» χριστιανικό ρόφημα. Να σημειωθεί ότι ο περίγυρος του πάπα τον συμβούλευε να τον αφορίσει σαν “ισλαμική απειλή”. Το 1645 άνοιξε και το πρώτο καφεκοπτείο στην Ιταλία.

Από εκεί και πέρα άρχισε να διαδίδεται σε όλη την Ευρώπη καθώς η δημοτικότητά του αυξήθηκε ραγδαία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα  είναι ότι μέχρι το 1675 στην Αγγλία υπήρχαν περίπου 3000 καφεκοπτεία, όπως και το ότι το δώρο που έφερε στο Παρίσι  ο απεσταλμένος του  Σουλτάνου Μοχάμεντ  Δ΄ ήταν μια τεραστία ποσότητα καφέ.  Το 1683 η νίκη των  Πολωνών, Αυστριακών και Γερμανών  έναντι των Οθωμανών έγινε η αφορμή για τη διάδοση του καφέ σε αυτές τις χώρες, καθώς ανάμεσα στο λάφυρα ήταν και πολλά σακιά καφέ που άφησε πίσω του ο ηττημένος οθωμανικός στρατός. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένας Πολωνός αξιωματικός, που του δόθηκαν σακιά του καφέ ως δώρο για τη γενναιότητα του, άνοιξε ένα καφεκοπτείο, και πρωτοτύπησε και με την προσθήκη ζάχαρης και γάλακτος στον καφέ. Οι Ολλανδοί ήταν οι πρώτοι που κατάφεραν να πάρουν σπόρους καφέ και να τον καλλιεργήσουν αρχικά στις αποικίες τους στην Ινδονησία. Την ίδια εποχή περίπου το φυτό του καφέ πέρασε λαθραία και στην Ινδία.

Η εξάπλωση στην Αμερική και η επιστροφή

Στην αμερικανική ήπειρο ο καφές πέρασε με των ευρωπαϊκών αποικιών. Το 1714 μεταφέρθηκαν τα πρώτα φυτά στη γαλλική Μαρτινίκα. Από εκεί πέρασε στη Γαλλική Γουιάνα και μετά στις υπόλοιπες γαλλικές αποικίες. Και από εκεί στη Βραζιλία το 1727. Ναι καλά διάβασες, η μεγαλύτερη παραγωγός χώρα στη σημερινή εποχή εισήγαγε το καφεόδενδρο.  Την ίδια περίπου εποχή ο καφές καλλιεργήθηκε στη Τζαμάικα, το 1740 στο Μεξικό, το 1784 στη Βενεζουέλα και στα τέλη του αιώνα στην Κολομβία. Το 1893 ο καφές πέρασε από τη Βραζιλία στην Κένυα και την Τανζανία, ολοκληρώνοντας έτσι το διηπειρωτικό του ταξίδι που ξεκίνησε λίγο βορειότερα, στην Αιθιοπία, 900 χρόνια πριν.