Ένα πανύψηλο παρεξηγημένο δέντρο
Το κυπαρίσσι το έχουμε λίγο του πεταματού αυτό το δεντράκι. Ίσως γιατί το συναντάμε συχνά στην ελληνική φύση, ίσως γιατί το έχουμε συνδέσει με το πένθος, αλλά να ξέρετε ότι πολύ κακώς κάνουμε! Καθόλου δεν θα ‘πρεπε!
words: BlueJay
Ελληνική μυθολογία
Το κυπαρισσάκι μας, πήρε το όνομά του από τον Κυπάρισσο. Ποιος ήταν με ρωτάς; Θα σου πω αμέσως. Ήταν ένα πολύ όμορφο παλικάρι, με αριστοκρατικές καταβολές. Από που ήταν θα σε γελάσω και δε το θέλω. Η μια εκδοχή υποστηρίζει ότι καταγόταν από τη Τζιά και αυτή θα κρατήσω γιατί βάσει αυτής ο Κυπάρισσος είναι εγγονός του Ηρακλή (του γνωστού ημίθεου ντε) και πολύ μου αρέσει αυτή η λεπτομέρεια.
Στο ζουμί τώρα. Ο Κυπάρισσος ήταν ένας ωραίος έφηβος και κατάφερε να κερδίσει την εύνοια του θεού Απόλλωνα. Μην σκεφτείς πονηρά. Την εύνοια είπαμε. Ο Απόλλωνας, για να ευχαριστήσει τον νέο, του χάρισε ένα εξημερωμένο ιερό ελάφι με το οποίο ο Κυπάρισσος έγινε κολλητός. Φιλαράκια μοναδικά!
Μια μέρα, λοιπόν, βγήκε να κυνηγήσει ο νέος και είδε κάτι να κουνιέται στους θάμνους. Εύκολο θήραμα θα σκέφτηκε, τεντώνει το δόρυ του, στοχεύει και χτυπάει στο ψαχνό καθώς ένας εγγονός του Ηρακλή δε χάνει ποτέ το στόχο του. Έτσι σκοτώνει το ιερό ελάφι που έκανε το ραχάτι του στις φυλλωσιές. Μόλις κατάλαβε τι είχε κάνει, αρχίζει να θρηνεί απελπισμένα και παρακαλάει τους θεούς να πεθάνει και αυτός μαζί με τον σύντροφό του. Οι θεοί, που για κάτι τέτοια πετάνε τη σκούφια τους, τον ακούνε και ο Απόλλωνας αποφασίζει να τον βγάλει από τη μιζέρια του και τον μεταμορφώνει σε ένα ψηλό δέντρο και του υπόσχεται ότι τα δάκρυά του θα κυλούσαν αιώνια από τον κορμό του. Τώρα τι λύτρωση είναι αυτή μη με ρωτάς πάντως έτσι γεννήθηκε το κυπαρίσσι βάσει των προγόνων μας.
Μάλιστα, οι αρχαίοι Έλληνες αφιέρωσαν το κυπαρίσσι στον Πλούτωνα και το καθιέρωσαν ως σύμβολο πένθους. Στόλιζαν τα σώματα των νεκρών με τα κλωνάρια του, έκαιγαν τις σωρούς με τα ξύλα του και φύτευαν το ευθυτενές αυτό δέντρο σε τόπους λατρείας και δίπλα σε τάφους.
Παρέμεινε μέχρι σήμερα αναπόσπαστο στοιχείο της παράδοσης μας. Αναφορές βρίσκουμε από νανουρίσματα, λογοτεχνικά έργα και παραδοσιακά τραγούδια μέχρι σε ποιήματα του Παλαμά και του Ρίτσου.
“Ύπνε που παίρνεις τα παιδιά, ἔλα πάρε και τοῦτο
Νανούρισμα
Μικρό-μικρό σοῦ τό᾿ δωκα, μεγάλο φέρε μου το
Μεγάλο σαν ψηλό βουνό, ἴσιο σαν κυπαρίσσι
Κι οἱ κλῶνοι του ν᾿ ἁπλώνονται σ᾿ ανατολή και δύση.”
Το κυπαρίσσι σε άλλους πολιτισμούς
Παρόλο που ο παραπάνω μύθος εξάπτει τη φαντασία μας, οι Έλληνες δεν είναι οι μόνοι που συνέδεσαν το κυπαρίσσι με το πένθος. Πιθανότατα τόσο λόγω του σχήματός του, που σκίζει τον ουρανό και ανοίγει δρόμο για τον Παράδεισο, όσο και λόγω του πάντα πράσινου φυλλώματος του, ήταν εύκολο να συνδεθεί με το θάνατο αλλά και την αθανασία.
Οι Ετρούσκοι, οι οποίοι κατά πάσα πιθανότητα πήγαν τον κυπαρίσσι στην Τοσκάνη, σέβονταν απεριόριστα το δέντρο γιατί θεωρούσαν ότι έχει υπερφυσικές δυνάμεις, ίσως λόγω του ότι δεν ήταν φυλλοβόλο και διατηρούσε το σκούρο πράσινο χρώμα του όλο το χρόνο. Πίστευαν, ότι τα αιθέρια έλαια του έδιωχναν τους δαίμονες και την μυρωδιά του θανάτου εξασφαλίζοντας ένα ασφαλές πέρασμα για τον άλλο κόσμο στον νεκρό.
Κατά τον Μεσαίωνα το κυπαρίσσι έγινε πανίσχυρο χριστιανικό σύμβολο. Ο μύθος ήθελε οι πύλες του Παραδείσου, εκεί που θα συναντήσεις τον Άγιο Πέτρο, να είναι φτιαγμένες από σκαλισμένο ξύλο κυπαρισσιού. Επίσης, λέγεται ότι λίγο πριν πεθάνει ο Αδάμ, παρακάλεσε τον γιο του να του φέρει λίγο λαδάκι από το Δέντρο της Ζωής, στον Κήπο της Εδέμ. Παρόλο που ήταν ευκολάκι το task, ο γιος του άργησε και όταν γύρισε ο Αδάμ είχε πάει να συναντήσει τον δημιουργό του. Ο γιος του όμως έριξε μια σταγόνα λάδι δίπλα στον τάφο του Αδάμ. Από εκεί φύτρωσε ένα δέντρο που είχε κλαδιά κυπαρισσιού, κέδρου και ελιάς. Από αυτά τα τρία είδη ξύλου φτιάχτηκε ο σταυρός που σταυρώθηκε ο Χριστός.
Στην εβραϊκή παράδοση, λέγεται ότι η κιβωτός του Νώε φτιάχτηκε από κυπαρισσόξυλο όπως και ο Ναός στην Ιερουσαλήμ. Το δέντρο χρησιμοποιείται συχνά μεταφορικά είτε για βιβλικά περάσματα στον άλλο κόσμο λόγω του σχήματός του είτε για να περιγραφεί η αιώνια ομορφιά και υγεία λόγω του συνεχώς πράσινου φυλλώματος του.
Έντονη είναι η παρουσία του κυπαρισσιού και στην ισλαμική παράδοση, με συνεχείς αναφορές σε ποιήματα ενώ μοιραζόμαστε τον ίδιο συμβολισμό.
Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστο που ένα δέντρο συμβολίζει ακριβώς το ίδιο για όλους τους λαούς. Ένας συμβολισμός που έχει καταφέρει να διαιωνιστεί μέχρι και σήμερα.
Ο Ζαρατούστρα και το κυπαρίσσι
Στο Ιράν, στην πόλη Abarkouh, λίγο πιο έξω από την αρχαία πόλη Yazd, έχει ριζώσει (για τα καλά) ένα κυπαρίσσι. Τι διαφορετικό έχει αυτό το κυπαρίσσι σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα; Τίποτα το τρομερό, απλά υπολογίζεται ότι ζει στον πλανήτη μας γύρω στα 4.000 – 4.500 χρόνια και φυσικά, αποτελεί μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς
Έχει ύψος 25 μέτρα και ο κορμός του έχει πλάτος 12 μέτρα και είναι πρασινωπό και υγιέστατο. Οι Ιρανοί υποστηρίζουν ότι το συγκεκριμένο κυπαρίσσι το είχε φυτέψει ο ίδιος ο προφήτης Ζαρατούστρα, ιδρυτής της θρησκείας του ζωροαστρισμού. Το αρχαίο κυπαρίσσι λέγεται και Zoroastrian Sarv λόγω της παραπάνω πεποίθησης.
Μπορεί λοιπόν να έχει συνδεθεί κατά κύριο λόγο με το θάνατο, το πένθος και να το απαντάμε στα νεκροταφεία ανά τον κόσμο αλλά το κυπαρίσσι δεν είναι μόνο αυτό. Κοσμεί πίνακες όπως αυτούς του Van Gogh, αφηγείται ιστορίες μέσα από ποιήματα και ευδοκιμεί σαν είδος τουλάχιστον τα τελευταία 150 εκατομμύρια χρόνια. Οπότε, την επόμενη φορά που θα περάσεις δίπλα από τον ψηλό κορμό του, σήκωσε το βλέμμα σου και ρίξτου μια δεύτερη ματιά. Το αξίζει.
Εξαίρεση, το κυπαρίσσι: μόνο αυτό διψά για ουρανό, μόνο αυτό μάχεται να ξεφύγει. Όλα τα άλλα ερωτοτροπούνε με τη γη Χρήστος Λάσκαρης, "Το κυπαρίσσι"
Photo via via metmuseum.org