Chim Chim Cher-ee

Θυμάμαι τα Σαββατοκύριακα σαν κι αυτό που περίμενα να χιονίσει και να μην πάμε σχολείο. Καθώς και τις αντίστοιχες Δευτέρες πρωί στον Παπαδάκη να περιμένω να πει το όνομα του δήμου μου. Μην με παρεξηγείτε, εμένα μου άρεσε το σχολείο περισσότερο από το σπίτι. Τότε. Τώρα μου αρέσει το σπίτι περισσότερο από τη δουλειά. Απλά είναι κάτι που μου ζεσταίνει την ψυχή όταν έξω είναι όλα άσπρα και εγώ είμαι μέσα με την κουβερτούλα μου και ένα ζεστό ρόφημα στο χέρι.

Ε από τότε έχω να περάσω τέτοιο ξέγνοιαστο σαββατοκύριακο, από το δημοτικό. Από το γυμνάσιο και μετά μαζί με την προσμονή έχω και τις αντίστοιχες τύψεις που μου αναλογούν, γιατί τώρα ξέρω πόσος κόσμος κρυώνει εκεί έξω. Και δεν θα το ξεμάθω ποτέ. Κάπως έτσι κάποια στιγμή σταμάτησα να ονειρεύομαι ένα τζάκι, όταν έμαθα ποιος καθάριζε τις καμινάδες, δεν το ξέμαθα ποτέ και τώρα θα το μάθετε κι εσείς. Συνεχίστε να διαβάζετε με δική σας ευθύνη.

Ο σοφός Bert

Εάν έχετε δει ποτέ τη Mary Poppins θα είχατε πριν διαβάσετε τα παρακάτω στο νου σας, όπως κι εγώ, γενικά οτι υπήρχε κάποτε το επάγγελμα του καπνοδοχοκαθαριστή λόγω του σοφού μουτζουρωμένου Bert που είχε τόσα να μάθει στην Jane και τον Michael. Και θα είχατε την εντύπωση πως οι καπνοδοχοκαθαριστές ήταν πάντα άντρες στα μαύρα καλυμμένοι με αιθάλη που χορεύουν στις στέγες το “Step in Time”.

ή οτι η σχέση τους πάντα και με όλα τα παιδιά ήταν αυτή:

Σε καμία περίπτωση φυσικά δεν εννοώ οτι φταίει ο Bert ή η Μary Poppins για το “μαύρο” παρελθόν του επαγγέλματος. Απολαύστε χωρίς τύψεις τα παραπάνω.

Το επάγγελμα του καπνοδοχοκαθαριστή

Αν κάνουμε ένα “τσούπ” και βρεθούμε στην Ευρώπη του μεσαίωνα θα δούμε τον κόσμο (Όσους ζεσταίνονταν και τότε) να ζεσταίνεται αποκλειστικά με κάρβουνο ή ξύλο. Και όχι μόνο να ζεσταίνονται, να ζεσταίνουν το νερό για το μπάνιο τους, να μαγειρεύουν κλπ κλπ. Επίσης οι καμινάδες τότε δεν είχαν μεταλλική επίστρωση για να αποτρέπονται οι πυρκαγιές και το πάνω μέρος των καπνοδόχων δεν είχε συνήθως κάλυμμα. Όπως καταλαβαίνετε η στάχτη που μαζευόταν στις καμινάδες ήταν τόση πολλή που καθιστούσε εύφλεκτα ολόκληρα χωριά σε χρόνο dt. Έτσι υποθέτουμε μετά από τα πρώτα ή και τα δεύτερα- ίσως ακόμη και τα τρίτα- “θερμά” επεισόδια γεννήθηκε η ανάγκη κάποιος να καθαρίζει τις καμινάδες.

Συγκεκριμένα ας πάμε στην Αγγλία που είναι και το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα και θα καταλάβετε παρακάτω το λόγο, από το 1700 ως το 1900 εργολάβοι οικοδομών, ανθρωπιστικές οργανώσεις, επιστήμονες και νομικοί ήταν σε αντιπαράθεση για το ζήτημα των καμινάδων. Στα τέλη του 1600 μετά την μεγάλη πυρκαγιά του Λονδίνου που κατέστρεψε την πόλη, οι κανόνες οικοδόμησης άλλαξαν και οι καμινάδες έπρεπε να είναι ακόμη πιο στενές.

Οι εργολάβοι για να κερδίσουν χώρο χρησιμοποιούσαν πολύ στενούς σωλήνες μήκους πολλών δεκάδων μέτρων με πολλές διακλαδώσεις προς όλες τις κατευθύνσεις γεγονός που έκανε τον καθαρισμό τους από την αιθάλη ακόμα δυσκολότερο, ειδικά στις γωνίες που επικαθόταν. Συχνά πολλοί σωλήνες διακλαδώνονταν σε μια καπνοδόχο, ειδικά από το 1664 και μετά, λόγω αλλαγών στη μέθοδο φορολόγησης που ήρθε για να μειώσει τον αριθμό των καπνοδόχων στις ταράτσες. Αν μια ταράτσα είχε παραπάνω από δύο καπνοδόχους το κτίριο φορολογούνταν για κάθε επιπλέον ξεχωριστά. Τα τζάκια στην Αγγλία, αλλά και ειδικότερα στο Λονδίνο ήταν το σήμα κατατεθέν της πόλης. Μιλάμε για εκατοντάδες χιλιάδες τζάκια των οποίων οι σωλήνες έπρεπε να καθαριστούν περίπου 3 φορές το χρόνο. Οι στέγες ήταν γεμάτες τέτοιες καμινάδες και οι καθαριστές πηδούσαν από στέγη σε στέγη για να ξεκινήσουν να καθαρίζουν την επόμενη καμινάδα. Αν τους έβλεπες από μακριά θα ήταν μάλλον όντως σαν να χορεύουν.

Ποιος θα βγάλει το φίδι από την μπαρουτοκαπνισμένη τρύπα;

Ωραία η ιδέα και πολύ καλά κάνανε να θέλουν να καθαρίζουν τις καμινάδες, σε κανέναν δεν αρέσουν οι πυρκαγιές-σχεδόν σε κανέναν τελοσπάντων- αλλά υπήρχε ένα πρόβλημα. Στις καμινάδες αυτές δεν χωρούσε άνθρωπος κι όταν λέμε άνθρωπος εννοούμε πλήρως ανεπτυγμένος ενήλικας. Για κακή τους “τύχη όμως χωρούσαν τα μικρά παιδιά λόγω της μικρής σωματικής τους διάπλασης. Έτσι χιλιάδες παιδιά σύρθηκαν για ώρες καθημερινά μέσα στους σκοτεινούς καπνισμένους σωλήνες ασφυκτιώντας και παλεύοντας να βγούνε στην επιφάνεια έχοντας διανύσει και καθαρίσει με το σώμα τους ουσιαστικά εκατοντάδες μέτρα καμινάδας. Να σημειωθεί οτι μηχανικές σκούπες καμινάδων φτιάχτηκαν το 1803, αλλά παρόλ’αυτά συνέχισαν να χρησιμοποιούνται παιδιά, γιατί όλοι θεωρούσαν οτι έκανα καλύτερη δουλειά.

Ε και δεν “χωρούσαν” όλα τα παιδιά, χωρούσαν παιδιά άστεγα, άπορα και ορφανά, κυρίως αγόρια, αλλά δεν ήταν λίγα και τα κορίτσια που ακολούθησαν αυτή την απάνθρωπη “καριέρα”. Τα παιδιά ήταν συνήθως μεταξύ 5 και 10 ετών, ιδανική ηλικία ήταν τα 6 χρόνια γιατί πιο μικρά παραήταν αδύναμα για να σκαρφαλώσουν, αλλά πολλές φορές ξεκίναγαν ακόμη και από 4ων ετών. Τα παιδιά έπρεπε να καταφέρουν να σκαρφαλώσουν από κάτω προς τα πάνω χρησιμοποιώντας την πλάτη, τους αγκώνες και τα γόνατα τους κρατώντας πάνω από το κεφάλι τους μια βούρτσα για να παρασέρνουν ανεβαίνοντας την στάχτη που όπως καταλαβαίνετε έπεφτε όλη επάνω τους. Στην αρχή της μαθητείας μάλιστα τα γόνατα και οι αγκώνες των παιδιών ματώνανε όπως είναι λογικό αν σκεφτεί κανείς οτι σκαρφάλωναν από 4 εώς 20 καμινάδες ημερησίως. Κάποιοι από τους αρχικαπνοδοχοκαθαριστές έδιναν στα παιδιά προστατευτικά, κάποιοι άλλοι επέλεγαν να σκληρύνουν τα γόνατα και τους αγκώνες των παιδιών τρίβοντας τα δίπλα στο τζάκι με μια σκληρή βούρτσα βουτηγμένη στην άλμη.

Κατέθεσε τα ευρήματα του στο κοινοβούλιο που ήταν υπεύθυνο για την ασφάλεια των παιδιών στα πτωχοκομεία και ορφανοτροφεία κι το κοινοβούλιο με τη σειρά του διέταξε να γίνει έρευνα σχετικά η οποία έδειξε υψηλά ποσοστά θνησιμότητας σε όλα τα πτωχοκομεία, για την ακρίβεια μόνο το 7% των παιδιών επιβίωναν τον πρώτο χρόνο. Για να διορθώσει- έτσι είπε δηλαδή- αυτή την κατάσταση το 1773 το κοινοβούλιο όρισε με νόμο οτι τα παιδιά δεν μπορούν αν μείνουν σε πτωχοκομείο παραπάνω από 3 εβδομάδες και μετά με κάποιο τρόπο έπρεπε να φύγουν.

Δεν έπαψαν παρόλαυτα να “αγοράζονται” παιδιά και απευθείας από τους γονείς τους, οι οποίοι έπρεπε να διαλέξουν ανάμεσα στο να τα βλέπουν να πεινάνε ή να τα στείλουν κάπου με την ελπίδα να επιβιώσουν. Παρόλο που οι γονείς συμφωνούσαν σε μια επταετή μαθητεία, τις περισσότερες φορές δεν ξαναέβλεπαν τα παιδιά τους ποτέ και δεν μάθαιναν ποτέ τι απέγιναν. Άστεγα παιδιά επίσης μαζεύονταν από τους δρόμους και αναγκάζονταν να δουλέψουν κατά αυτό τον τρόπο και η πρακτική αυτή δεν ήταν παράνομη, ίσα ίσα οι καπνοδοχοκαθαριστές είχαν την ενθάρρυνση της κυβέρνησης βάσει της θεωρίας που λέει οτι είναι καλύτερα εκεί από το να μετατραπούν σε μικρούς “εγκληματίες”

Η ζωή του μικρού καπνοδοχοκαθαριστή

Ξεκινώντας από τους κινδύνους που αφορούσαν το επάγγελμα αυτό καθ’ αυτό τους οποίους μπορεί να φαντάζεστε, αλλά αποκλείεται να τους φαντάζεστε όλους, τα παιδιά πολλές φορές κολλούσαν μέσα στις πολύ στενές καμινάδες ή έπεφταν από τις κατεστραμμένες στέγες. 20 χιλιάδες παιδιά υπολογίζεται οτι πέθαναν μέσα στους στενούς σωλήνες των καμινάδων είτε από ασφυξία είτε γιατί έχασαν το “δρόμο” τους και έμειναν εκεί αβοήθητα χωρίς να μπορούν να βγουν στην επιφάνεια. Άλλες 200.000 παιδιά υπέστησαν βλάβες στην υγεία τους μη αναστρέψιμες. Οι πνεύμονες τους αποκτούσαν μόνιμη βλάβη και τα βλέφαρα τους ήταν συνέχεια σε φλεγμονή. Λέγεται οτι εάν κάποιο από αυτά λιποθυμούσε μέσα στους σωλήνες, για να το συνεφέρουν άναβαν το τζάκι μήπως και η ζέστη το ξυπνήσει.

Σύμφωνα με τους κανονισμούς εν ισχύ το αφεντικό είχε την υποχρέωση να παρέχει στα παιδιά που είχε στη δούλεψη του φαγητό, ρούχα, κάπου να μείνουν και ένα μπάνιο εβδομαδιαίως, καθώς και πρόσβαση σε εκκλησιασμό. Παρόλ’αυτά όταν μετά από την κοπιαστική τους ημέρα που διαρκούσε ήλιο με ήλιο, γυρνούσαν στο σπίτι μην νομίζετε οτι εκεί τους περίμενε οικογενειακή θαλπωρή και πλουσιοπάροχα γεύματα. Άλλωστε αν έτρωγαν πολύ, δεν θα χωρούσαν στις καμινάδες. Συνήθως κοιμόντουσαν σε κάποιο κελάρι ανάμεσα στα σακιά με την τέφρα μου μάζευαν από τα τζάκια όλη τη μέρα και μπάνιο είναι ζήτημα αν έκαναν 3 φορές το χρόνο. Κάθε παιδί είχε μια κουβέρτα την οποία χρησιμοποιούσε κατά τη διάρκεια της ημέρας για να μαζεύει την πολύτιμη στάχτη που το αφεντικό του θα πουλούσε σαν λίπασμα και το βράδυ τη χρησιμοποιούσε για να κοιμηθεί και να προστατευτεί από το κρύο.

Από μεριάς του το παιδί σύμφωνα και πάλι με την ισχύουσα νομοθεσία, έπρεπε με χαρά να εκπληρώνει τα καθήκοντα που όριζε το αφεντικό του, να μην του προκαλέσει εκούσια ή ακούσια οποιαδήποτε βλάβη, να μην λέει τα μυστικά του αφεντικού του σε κανέναν και να δουλεύει όσα χρόνια διαρκούσε η μαθητεία χωρίς να απαιτήσει κάποια ανταμοιβή. Όπως καταλαβαίνετε όταν “έληγε” η μαθητεία τα παιδιά πετιούνταν στο δρόμο άφραγκα, παραμορφωμένα και μουτζουρωμένα και σε αυτή την κατάσταση δύσκολα έβρισκαν κάποια άλλη δουλειά, συνήθως κατέληγαν να ζουν στους δρόμους και επιβίωναν σαν τυχοδιώκτες.

Ο καρκίνος του μικρού καπνοδοχοκαθαριστή

Το 1775 ο γνωστός χειρούργος Sir Percival Pott αποκάλεψε οτι σχεδόν 1 στους 3 καπνοδοχοκαθαριστές πέθαινε από καρκίνο των όρχεων που εμφάνιζε μετά την εφηβεία και η γνωμάτευση του αυτή αμφισβητήθηκε έντονα παρά την εκτίμηση της οποίας έχαιρε την εποχή εκείνη. Μάλιστα συνέχισαν να θεωρούν τον συγκεκριμένο καρκίνο αφροδίσιο νόσημα ως το 1919 που έγινε γνωστό οτι η αιθάλη περιέχει μόρια από την απόσταξη του γαιάνθρακα και είναι εξαιρετικά καρκινογόνα. Λόγω δε του οτι θωρούνταν αφροδίσιο νόσημα όταν τελικά τα παιδιά απευθύνονταν σε κάποιο γιατρό έπαιρναν θεραπεία με υδράργυρο, η οποία κατέστρεφε το ανοσοποιητικό τους και ο καρκίνος εξαπλωνόταν γρηγορότερα.

Η πρωτομαγία και ο Jack in the Green

Είχαν μια μέρα μόνο ρεπό και αυτή ήταν η εργατική πρωτομαγιά. Εκείνη τη μέρα τα παιδιά έβαζαν τα “καλά” τους και έτρεχαν και χόρευαν χαρούμενα στους δρόμους. Μέχρι και σήμερα κρατάει αυτή η παράδοση, οι καπνοδοχοκαθαριστές τριγυρνάνε στους δρόμους χορεύοντας και φορώντας τις στολές τους που τις έχουν στολίσει με πολύχρωμα κουρέλια. Κάποια από τα μεγάλα συνεργεία κουβαλάνε μαζί τους τον περιβόητο Jack in the Green ή τον Λόρδο και τη Λαίδη του Μάη. Ο Jack in the Green είναι ουσιαστικά ένα ξύλινο ή ψάθινο πλαίσιο καλυμμένο με πράσινα φύλλα αρκετά μεγάλο για να χωράει μέσα έναν άντρα που συνήθως χόρευε κρυμμένος εκεί μέσα παρέα με τους συναδέλφους του. Επίσης για τους λάτρεις του φαγητού να ξέρετε οτι σερβίρεται ψητό μοσχάρι και πουτίγκα δαμάσκηνων.

Ακούστε το ομώνυμο τραγούδι για τον Jack in the Green, της Magpie Lane που είναι γραμμένο με το παραδοσιακό στυλ της λαϊκής μουσικής και δείχνει το πνεύμα των εορτασμών.

Ο George Brewster και το τέλος του μαρτυρίου

Ο Wyer κρίθηκε ένοχος για ανθρωποκτονία με μια ποινή 6 μηνών καταναγκαστικών έργων, αλλά το βασικό ήταν οτι με αφορμή τον θάνατο του παιδιού αυτού ξεκίνησαν καμπάνιες για την απάνθρωπη αυτή απασχόληση κι έτσι το Σεπέμβρη του ίδιου έτους ψηφίστηκε νόμος που απαγόρευε την χρήση παιδιών για τον καθαρισμό καμινάδων. Ο George ήταν το τελευταίο παιδί που πέθανε σε καμινάδα στην Αγγλία. Και προσδιορίζω την τοποθεσία γιατί στην Αμερική συνέχισαν να δουλεύουν παιδιά σε καμινάδες για αρκετά χρόνια μετά.

Spazzacamini ή ζωντανές “σκούπες καμινάδας”

Στα τέλη του 19ου αιώνα Spazzacamini λέγανε τους καπνοδοχοκαθαριστές και τους μαθητευόμενους τους στην Ιταλία προφανώς. Τα περισσότερα από τα αγόρια που ήταν 8 εώς 12 ετών ήταν από το καντόνι του Τιτσίνο, κι αυτό γιατί ήταν μικροί και λεπτοί και άρα κατάλληλοι για τη δουλειά. Φτάνοντας στην κορυφή έπρεπε να φωνάξουν “Σπαζακαμίνι”! Και στην γειτονική χώρα οι μικροί καπνοδοχοκαθαριστές δεν περνούσαν καλύτερα, συχνά δεν είχαν τίποτα για φαγητό και έπρεπε να ζητιανεύουν ή δεν είχαν χώρο να κοιμηθούν οπότε καταφεύγανε σε στάβλους για να ξεκουραστούν. Στην Ελβετία οι αντίστοιχοι μικροί καθαριστές λέγονταν “Kaminfegerkinder”. Κάθε φθινόπωρο στο Vigezzo καπνοδοχοκαθαριστές από όλο τον κόσμο συναντιούνται στη μνήμη των Spazzacamini. Γενικά παιδιά σαν καπνοδοχοκαθαριστές χρησιμοποιήθηκαν ιστορικά και στο Βέλγιο, την Γαλλία αλλά και την Αμερική όπου χρησιμοποιήθηκαν κυρίως έγχρωμα παιδιά δούλων και αυτός είναι ο λόγος που πολύ λίγα πράγματα θα βρει κανείς για την δική τους ταλαιπωρία.

Η τεχνολογία μας ξελάσπωσε ξανά

Φυσικά η τεχνολογία μπορεί να διευκόλυνε τον καθαρισμό, αλλά για να μην κάνουμε ξανά το λάθος που συχνά κάνουμε να νομίζουμε οτι τη δουλειά την κάνουν πια από μόνες τους οι μηχανές και σε αυτή την περίπτωση ο άνθρωπος είναι αναντικατάστατος. Υπάρχουν ακόμη λοιπόν πιστοποιημένοι καπνοδοχοκαθαριστές και μάλιστα χρησιμοποιούν ακόμα τις ειδικές εκείνες βούρτσες μαζί με καινούρια εργαλεία βέβαια όπως κάμερες και ειδικές σκούπες. Φυσικά δεν κάνουν αυτή τη δουλειά πια παιδιά και τα μέτρα ατομικής προστασίας είναι πολύ καλύτερα-βέβαια στην περίπτωση αυτή το πολύ καλύτερα είναι η ύπαρξη τους και μόνο-οι καθαριστές πια φοράνε μάσκες και ολόσωμη ειδική στολή. Χωρίς αυτό να σημαίνει οτι δεν παραμένει μια πολύ δύσκολη δουλειά. Μπορεί να μην πηδούν από στέγη σε στέγη χορεύοντας, αλλά είναι απαραίτητοι αν έχετε τζάκι στο σπίτι σας ακόμη και χωρίς το μουσικοχορευτικό κομμάτι.

Extra!

• Στη Μεγάλη Βρετανία θεωρείται τύχη για μια νύφη να δει καπνοδοχοκαθαριστή την ημέρα του γάμου της. Γιαυτό και μέχρι και σήμερα πολλοί επαγγελματίες καθαριστές καμινάδων προσλαμβάνονται απλά για να κάνουν ένα πέρασμα από την τελετή.
• Στη Γερμανία, την Πολωνία, την Ουγγαρία, την Κροατία, την Τσεχία, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία, τη Ρουμανία και την Εσθονία, οι καπνοδοχοκαθαριστές εξακολουθούν να φορούν την παραδοσιακή ολόσωμη στολή με μαύρο ή άσπρο καπέλο και αν περάσει κάποιος από δίπλα σας η παράδοση λέει οτι πρέπει να πιάσει ένα από τα κουμπιά των ρούχων που φοράει κι αυτό θα του φέρει γούρι.

Εάν φτάσατε ως το τέλος και επειδή σας ρίξαμε πολύ σήμερα, δώρο το παρακάτω αν και πρέπει να ξέρετε οτι για ορισμένα πράγματα δεν φτάνει μια κουταλιά ζάχαρη για να γίνουν υποφερτά.

Τα ξαναλέμε σύντομα!

Που τα βρήκαμε όλα αυτά;

• https://athamastos.blogspot.com/2017/11/blogpost_2.html
• https://www.alfavita.gr/koinonia/235631_ta-paidia-tis-kaminadas-thymata-ton-ergolabon-xepsyhoysan-apo-asfyxia-i-apo-karkino
• https://medium.com/@aliwoo7876/the-history-of-a-chimney-sweep-798c9ff9051ahttps://comicbook.com/movies/news/mary-poppins-racist-chimney-sweep-blackface/
• https://www.mychimney.com/blog/about/children-as-chimney-sweeps/
• https://www.chimneysolutions.com/blog/child-chimney-sweeps/
• https://www.ctsweep.com/blog/top-sweep-stories/child-chimney-sweeps/
• https://www.funkidslive.com/learn/really/worst-jobs-during-the-victorian-era-why-did-we-used-to-have-chimney-sweeps/https://owlcation.com/humanities/The-History-of-Children-at-Work-The-Poor-Life-of-An-Apprentice-Chimney-Sweep
• https://en.wikipedia.org/wiki/Chimney_sweep
• https://en.wikipedia.org/wiki/Chimney_sweeps’_carcinoma
• https://en.wikipedia.org/wiki/Spazzacaminihttps://beyondthename.weebly.com/brewster-george.html
• https://www.ctsweep.com/blog/top-sweep-stories/sweep-festivities-in-england/